Woensdag 16 april 2025, 20u
“De klank van de stad maakt mijn ziel amoureus”, zong de onnavolgbare Wannes Van de Velde. Hoe zit dat bij koolmezen, dagpauwogen en eekhoorns? Een gepassioneerde bioloog verwacht je in een bos, op een heide of langs een ven, maar in de stad? Jazeker, de stad is een boeiende, complexe omgeving om een en ander van het biodiverse leven op onze planeet te begrijpen. Een verhaal van hilarische inzichten, maar ook een relaas van zorgenkinderen. Andere levensvormen gaan op zoek naar een geschikt leefgebied, de mens schept zijn eigen niche. Wat betekent die menselijke aanpak voor andere levensvormen? En wat betekenen die andere levensvormen voor ons binnen en buiten de stad?
Wat je ziet is wat je krijgt, geldt soms in de reclamewereld, maar alleszins niet in de gedragsbiologie, ook niet in de stad. Deze voordracht neemt ons mee in de fascinerende leefwerelden van dieren. Wat doet verstedelijking met vogels, insecten en andere beestige rakkers? De stad blijkt een leerzaam laboratorium. In landschappen op mensenmaat, spelen we onbedoeld met de zintuigen van dieren. Het blijft niet zonder gevolgen voor de beestenboel. We duwen ze geregeld in een ecologische valstrik.
De vele nieuwe ecologische en evolutie-biologische inzichten bieden ook prikkelende inspiratie voor de leefbare stad van morgen. Een inzichtelijk verhaal over biodiversiteit dat ons op verrassende wijze zal loodsen tot bij onze gezondheid en leefbaarheid. Het belooft een avond met beestige inzichten te worden.
Hans Van Dyck is bioloog en doctoreerde in 1997 aan de UA. Sinds 2004 is hij als professor gedragsecologie en natuurbehoud verbonden aan het Earth & Life Institute van de UCLouvain (Louvain-la-Neuve). Zijn onderzoek richt zich op het begrijpen van verschillen tussen winnaars en verliezers onder wilde dieren in landschappen op mensenmaat. Naast zijn werk als docent en onderzoeker, loodst hij ook geregeld biologische inzichten tot bij het grote publiek door voordrachten te geven en stukken te schrijven in kranten en magazines (bv. EOS) en met passages op de radio en televisie. Van Dyck schreef ook het publieksboek ‘Het orakel van de bosnimf. Van vlinders en mensen’ (Lannoo) en een nabeschouwing in het recent verschenen boek ‘Denken als een berg’ van Aldo Leopold (Noordboek).
Woensdag 19 maart 2025, 20u
Tijdens deze voordracht zullen we onze aandacht richten op het fenomeen waanzin en, in een historisch perspectief, bekijken hoe medemensen omgingen met psychiatrische problemen van sommigen. Immers, ook in het verleden kreeg de samenleving met zulke problematiek te maken!
Er wordt geschetst op welke wijze in verschillende tijdsperioden mensen die last hadden van psychiatrische problemen werden bejegend, hoe de omgeving ernaar keek en hoe de vroegere dokters en tovenaars deze ongelukkigen trachtten te helpen. We zullen zien dat reeds vroeger, zelfs al in de Oudheid, behandelingen plaatsvonden die ons nu nog kunnen inspireren.
Enerzijds wordt de invloed van de natuurwetenschappen op de medische discipline geschetst, waarbij waanzin vooral vanuit een afwijkend organisch ziektebeeld wordt gezien. Anderzijds wordt uitgelegd dat ook onze voorouders al wisten dat mentale problemen kunnen uitgelokt worden door nefaste psychologische en/of omgevingsfactoren en ook behandeld door bijvoorbeeld ‘morele therapie’.
Met een greep uit de geschiedenis van de waanzin/psychiatrie, bv. de 17 de eeuw, zullen aan de hand van een bekende figuur de opvatting over, de omgang met en de behandeling van de medemens met een psychiatrische aandoening toegelicht worden.
Hugo Ruymbeke is arts-specialist in de kinder- en jeugdpsychiatrie en psychiater voor volwassenen. Vanuit de psychotherapie en systeemtherapie heeft hij een grote belangstelling voor het werken met de familie en de omgeving. Hij heeft gedurende meer dan 30 jaar in verschillende organisaties gewerkt en is nu als psychiater werkzaam in het departement Verslavingszorg bij de Stichting Emergis in Goes, Zeeland (NL).
Woensdag 19 februari 2025, 20u
Wist je dat je darmen en hersenen voortdurend met elkaar communiceren?
In deze lezing wordt uitgelegd hoe je darmen en hersenen met elkaar verbonden zijn en en hoe je voeding een directe invloed heeft op je stemming, geestelijke gezondheid en welzijn. Centraal in deze verbinding staat het darmmicrobioom – miljarden bacteriën in je spijsverteringsstelsel die helpen bij het reguleren van de spijsvertering, de immuunfunctie en zelfs de productie van stemmingsgerelateerde chemicaliën.
Nieuw onderzoek toont aan dat een gevarieerde samenstelling van darmbacteriën verband houdt met minder angst, een beter humeur en cognitieve functies, terwijl een onevenwichtige darm kan bijdragen tot problemen zoals depressie en stress. We bespreken hoe voedingsmiddelen zoals vezelrijk fruit, groenten, gefermenteerde producten en omega-3 je darmen en geest voeden, terwijl bewerkte voedingsmiddelen en suikers deze balans juist kunnen verstoren.
Of je nu nieuwsgierig bent naar de wetenschap of op zoek bent naar praktische tips, deze lezing laat zien hoe het letten op wat er op je bord ligt een van de manieren kan zijn om je welzijn te verbeteren!
Boushra Dalile is postdoctoraal Researcher in het Laboratorium voor Biologische Psychologie van KU Leuven. Zij kreeg haar opleiding voor psychologie aan de Swinburne University of Technology (Australië) en die voor cognitieve neurowetenschap aan de University of Skövde (Zweden) en het Max Planck Institute for Human Cognitive and Brain Sciences (Duitsland). Haar passie voor kookkunst, haar bijgebracht door haar moeder en grootmoeder, en de Mediterrane cultuur, deden haar van de gedragswetenschappen overstappen naar voeding en gastro-enterologie, waardoor zij ook een PhD verwierf in de Biomedische Wetenschappen aan de KU Leuven. Sindsdien legt zij zich toe op de studie van effecten van een vezeldieet en bacteriële metabolieten op menselijke stress- en angststoornissen.
Woensdag 15 januari 2025, 20u
Voor veel mensen is wiskunde een hulpmiddel: misschien niet per se in het eigen dagelijkse leven, maar dat er achter de schermen (pun-intended) van onze hoogtechnologische maatschappij gevorderde rekentechnieken schuilen, zal niemand meer verbazen. Wiskunde is echter veel meer dan enkel dat rekenen en goochelen met formules: zelfs in de theoretische fysica en informatica wordt er volop gebruik gemaakt van abstracte concepten die niet-ingewijden schrik kunnen aanjagen.
David Eelbode, hoogleraar aan de UAntwerpen en auteur van de humoristische boeken “Wiskunde – Oneindig veelzijdig” en “FUNdamental Mathematics – A voyage through the quirky universe of maths and jokes”, zal in deze lezing een beeld geven van de manier waarop fundamentele wiskundigen orde proberen te scheppen in hun imaginaire zoo, en hoe kinderlijk eenvoudige vragen al snel kunnen leiden tot diepgaande problemen in de algebra.
Voorkennis is niet echt nodig, en wie allergisch is aan formules zal deze avond probleemloos overleven!
Woensdag 18 december 2024, 20u
Op 14 april 2023 lanceerde de Europese ruimtevaartorganisatie ESA de JUpiter ICy moons Explorer (JUICE) naar de manen van Jupiter. Op 14 oktober van dit jaar vertrok de Europa Clipper ruimtesonde van de NASA naar dezelfde bestemming. De vier grote manen van Jupiter behoren tot de boeiendste objecten van het zonnestelsel. Zo vertoont de rotsachtige maan Io meer vulkanische activiteit dan de Aarde, en hebben de ijsmanen Europa, Ganymedes, en Callisto hoogstwaarschijnlijk onder een koude ijskorst een grote oceaan van vloeibaar water waarin leven zou kunnen voorkomen. De spreker zal eerst de ontdekking van deze manen door Galileo Galilei in 1610 en het historisch belang ervan behandelen. Met (animatie)films toont hij de lancering en de reis van JUICE naar Jupiter en zijn manen. De belangrijkste kenmerken van de manen komen aan bod en hij legt uit hoe JUICE en Europa Clipper de manen in detail in kaart zullen brengen.
Tim Van Hoolst is hoofd van de dienst ‘Referentiesystemen en Planetologie’ aan de Koninklijke Sterrenwacht van België. Hij is ook deeltijds hoogleraar aan het departement Natuurkunde en Sterrenkunde van de KU Leuven, waar hij cursussen doceert in planetologie en astrofysica. Als mede-initiatiefnemer van de JUICE-missie heeft hij gedurende 9 jaar de leiding gehad over een van de vier interdisciplinaire werkgroepen van JUICE. In 2019 won hij de Runcorn-Florensky medaille van de European Geosciences Union voor zijn baanbrekende bijdragen op het gebied van geodesie en geofysica van de terrestrische planeten en satellieten.
Woensdag 16 oktober 2024, 20u
Zwarte gaten zijn objecten die zo compact zijn dat zelfs licht niet kan ontsnappen aan hun zwaartekrachtsveld. Maar wat zit erin? De algemene relativiteitstheorie van Einstein biedt hier geen sluitend antwoord op.
De spreker zal de theoretische problemen van een zwart gat behandelen en een mogelijke oplossing beschrijven vanuit de snaartheorie: het zogenaamde “fuzzball”- paradigma, waarin de “binnenkant” van een zwart gat gevuld wordt met een pluis (of “fuzz”) van kwantumsnaren.
De huidige en vooral toekomstige experimenten komen aan bod die ons kunnen helpen zwarte gaten beter te begrijpen. Van primordiaal belang daarbij zal de detectie van gravitatiegolven door LISA en de Einstein-Telescoop zijn, alsook beeldvorming van zwarte gaten via de Event Horizon Telescope (EHT).
Daniel Mayerson, afkomstig uit Ekeren, behaalde fysica-masters in Leuven en Cambridge en een doctoraat in de theoretische hoge-energie fysica in Amsterdam.. Hij deed postdocs aan de University of Michigan (VS) en het Institut de physique théorique te Saclay (FR) alvorens terug op de KUL te belanden, waar zijn onderzoek focust op zwarte gaten in de snaartheorie en de detecteerbare effecten ervan. Sinds kort is hij ook Instituutscoördinator van het nieuwe Leuven Gravity Institute en maakt hij deel uit van het Vlaamse projectteam rond de Einstein Telescoop, waar hij zich inzet voor de wetenschapscommunicatie rond dit toekomstig wetenschappelijk centrum dat zal verrijzen rond het drielandenpunt Vlaanderen-Nederland- Duitsland
Woensdag 19 juni 2024, 20u
Om het 14de werkjaar voor de zomervakantie af te sluiten, zal Walter Simons de belangstellenden van het Wetenschapscafé-Antwerpen vergasten op een bonte presentatie.
Dat in de titel ervan een dubbele bodem zit, zal (zeker) blijken. Het zal gaan over (spectaculaire) kometen, (kunstzinnige) voorstellingen ervan, (hardnekkig) bijgeloof, (miskende) vrouwenrechten, (niet zo fraaie) tribulaties van (nochtans grote) wetenschappers, maar ook (mooie) wetenschap, alles overgoten met een (luchtig) sausje (17de- en 18de-eeuwse) geschiedenis.
(Alles wat tussen haakjes staat, wordt verklaard, ook dit!)
Woensdag 15 mei 2024, 20u
Horen is iets wonderlijks: de stilste fluistering tot de luidste knal kunnen onze oren waarnemen. We lopen dus allemaal met twee enorm goede microfoons rond in ons hoofd. Bij dieren werken die microfoons nu net iets anders, maar toch kunnen ze goed horen. Zo vinden we bij vogels en hagedissen slechts één gehoorbeentje, in plaats van de drie van mensen. Nog straffer is dat de oren van hagedissen samenwerken: het zijn geen aparte microfoons, maar zijn met elkaar verbonden.
Wil je weten hoe dat nu allemaal in elkaar zit? Spits dan je oren, want Pieter zal je met veel plezier erover vertellen tijdens het Wetenschapscafé!
Pieter Livens is postdoctoraal onderzoeker bij het labo Bio- & Medische fysica (BIMEF). Zijn onderzoek focust op het beter begrijpen van de mechanica van het trommelvlies en de gehoorbeentjes. Zo wil hij betere technieken ontwikkelen om mensen met gehoorschade terug te doen horen. In zijn vrije tijd vindt je hem of in zijn (moes)tuin, of in een kajak op het Albertkanaal.
Woensdag 17 april 2024, 20u
Mei 2019: De wereld-gezondheidsorganisatie (WHO) erkent voor het eerst dat veroudering een aandoening is die leidt tot de achteruitgang van de menselijke capaciteiten. Deze erkenning opent voor onderzoekers eindelijk de officiële mogelijkheid om op zoek te gaan naar methoden en remedies die op een wetenschappelijk aantoonbare wijze veroudering kunnen behandelen.
Maar wat is veroudering eigenlijk? Welke mechanismen en fundamentele biologische processen liggen aan de basis van veroudering? En bestaan er wel effectief methoden of behandelingen die veroudering kunnen tegengaan? Deze lezing tracht op deze vragen een zo duidelijk mogelijk wetenschappelijk antwoord te geven.
Hugo Moors is sinds 1992 werkzaam op het Studiecentrum voor Kernenergie (SCK CEN) en onderzocht na een herstudie tot bio-ingenieur als geo-microbioloog vnl. de impact van bodembacteriën op de stockage van radioactief afval. In het voorjaar van 2023 werd door een nieuw strategisch onderzoeksplan van het SCK CEN zijn jobinhoud drastisch gewijzigd en richtte hij zich binnen het instituut voor Nuclear Medical Applications (NMA) op innovatief en fundamenteel onderzoek naar het gebruik van nucleaire isotopen bij kankerdiagnose en -bestrijding. Dankzij dit onderzoek verwierf hij wetenschappelijke inzichten over hoe ons lichaam functioneert en veroudert en welke middelen of remedies dit verouderingsproces kunnen vertragen of tegengaan.
Woensdag 20 maart 2024, 20u
Met de constructie van de ondergrondse Einstein-telescoop (ET) rond het drielandenpunt België-Nederland-Duitsland zal over enkele jaren niet alleen de Maas-Rijn-regio maar heel Europa prat kunnen gaan op de grootste wetenschappelijke infrastructuur, naast die van het CERN, voor het exploreren van het heelal en van de fundamentele fysische theorieën zoals algemene relativiteit en kwantumgravitatie. Dit internationale project zal ook peilen naar het wezen van donkere materie en donkere energie. Met zijn 10 km lange zijden, in tunnels 250-300 m onder het maaiveld in een stabiele, ruisarme ondergrond, zal deze driehoekige “detector van de 3de generatie” zwaartekrachtgolven, afkomstig van versmeltende zwarte gaten en neutronensterren en van de eerste structuren van de kosmos, opvangen met een 10 maal grotere gevoeligheid dan de interferometers LIGO in de VSA, Virgo in Japan en KAGRA in Japan de laatste 5 jaar al hebben bereikt.
Met de ET zal niet alleen diep in de ruimte en in de tijd (tot kort na de oerknal) gekeken worden! Bij dit ‘big science’-project, gaat het immers niet alleen om prestige maar ook om zijn economisch potentieel, aangezien het kan zorgen voor een massa contracten en high-tech-innovaties. De complexe constructie van de ET heeft uiteraard ook impact op de omgeving.
Nick van Remortel, professor aan de Universiteit Antwerpen, bestudeert met zijn expertise in de fysica van elementaire deeltjes al jaren de experimentele verificatie van de fundamentele natuurwetten. Hij is betrokken bij de constructie van de ET en de haalbaarheidsstudie ervan. Met zijn onderzoek zet de UA zich in een sterk samenwerkingsverband met Nederlandse, Duitse, Vlaamse en Waalse universiteiten zich in voor de verwezenlijking van het project.
