Woensdag 16 oktober 2024, 20u
Zwarte gaten zijn objecten die zo compact zijn dat zelfs licht niet kan ontsnappen aan hun zwaartekrachtsveld. Maar wat zit erin? De algemene relativiteitstheorie van Einstein biedt hier geen sluitend antwoord op.
De spreker zal de theoretische problemen van een zwart gat behandelen en een mogelijke oplossing beschrijven vanuit de snaartheorie: het zogenaamde “fuzzball”- paradigma, waarin de “binnenkant” van een zwart gat gevuld wordt met een pluis (of “fuzz”) van kwantumsnaren.
De huidige en vooral toekomstige experimenten komen aan bod die ons kunnen helpen zwarte gaten beter te begrijpen. Van primordiaal belang daarbij zal de detectie van gravitatiegolven door LISA en de Einstein-Telescoop zijn, alsook beeldvorming van zwarte gaten via de Event Horizon Telescope (EHT).
Daniel Mayerson, afkomstig uit Ekeren, behaalde fysica-masters in Leuven en Cambridge en een doctoraat in de theoretische hoge-energie fysica in Amsterdam.. Hij deed postdocs aan de University of Michigan (VS) en het Institut de physique théorique te Saclay (FR) alvorens terug op de KUL te belanden, waar zijn onderzoek focust op zwarte gaten in de snaartheorie en de detecteerbare effecten ervan. Sinds kort is hij ook Instituutscoördinator van het nieuwe Leuven Gravity Institute en maakt hij deel uit van het Vlaamse projectteam rond de Einstein Telescoop, waar hij zich inzet voor de wetenschapscommunicatie rond dit toekomstig wetenschappelijk centrum dat zal verrijzen rond het drielandenpunt Vlaanderen-Nederland- Duitsland
Woensdag 19 juni 2024, 20u
Om het 14de werkjaar voor de zomervakantie af te sluiten, zal Walter Simons de belangstellenden van het Wetenschapscafé-Antwerpen vergasten op een bonte presentatie.
Dat in de titel ervan een dubbele bodem zit, zal (zeker) blijken. Het zal gaan over (spectaculaire) kometen, (kunstzinnige) voorstellingen ervan, (hardnekkig) bijgeloof, (miskende) vrouwenrechten, (niet zo fraaie) tribulaties van (nochtans grote) wetenschappers, maar ook (mooie) wetenschap, alles overgoten met een (luchtig) sausje (17de- en 18de-eeuwse) geschiedenis.
(Alles wat tussen haakjes staat, wordt verklaard, ook dit!)
Woensdag 15 mei 2024, 20u
Horen is iets wonderlijks: de stilste fluistering tot de luidste knal kunnen onze oren waarnemen. We lopen dus allemaal met twee enorm goede microfoons rond in ons hoofd. Bij dieren werken die microfoons nu net iets anders, maar toch kunnen ze goed horen. Zo vinden we bij vogels en hagedissen slechts één gehoorbeentje, in plaats van de drie van mensen. Nog straffer is dat de oren van hagedissen samenwerken: het zijn geen aparte microfoons, maar zijn met elkaar verbonden.
Wil je weten hoe dat nu allemaal in elkaar zit? Spits dan je oren, want Pieter zal je met veel plezier erover vertellen tijdens het Wetenschapscafé!
Pieter Livens is postdoctoraal onderzoeker bij het labo Bio- & Medische fysica (BIMEF). Zijn onderzoek focust op het beter begrijpen van de mechanica van het trommelvlies en de gehoorbeentjes. Zo wil hij betere technieken ontwikkelen om mensen met gehoorschade terug te doen horen. In zijn vrije tijd vindt je hem of in zijn (moes)tuin, of in een kajak op het Albertkanaal.
Woensdag 17 april 2024, 20u
Mei 2019: De wereld-gezondheidsorganisatie (WHO) erkent voor het eerst dat veroudering een aandoening is die leidt tot de achteruitgang van de menselijke capaciteiten. Deze erkenning opent voor onderzoekers eindelijk de officiële mogelijkheid om op zoek te gaan naar methoden en remedies die op een wetenschappelijk aantoonbare wijze veroudering kunnen behandelen.
Maar wat is veroudering eigenlijk? Welke mechanismen en fundamentele biologische processen liggen aan de basis van veroudering? En bestaan er wel effectief methoden of behandelingen die veroudering kunnen tegengaan? Deze lezing tracht op deze vragen een zo duidelijk mogelijk wetenschappelijk antwoord te geven.
Hugo Moors is sinds 1992 werkzaam op het Studiecentrum voor Kernenergie (SCK CEN) en onderzocht na een herstudie tot bio-ingenieur als geo-microbioloog vnl. de impact van bodembacteriën op de stockage van radioactief afval. In het voorjaar van 2023 werd door een nieuw strategisch onderzoeksplan van het SCK CEN zijn jobinhoud drastisch gewijzigd en richtte hij zich binnen het instituut voor Nuclear Medical Applications (NMA) op innovatief en fundamenteel onderzoek naar het gebruik van nucleaire isotopen bij kankerdiagnose en -bestrijding. Dankzij dit onderzoek verwierf hij wetenschappelijke inzichten over hoe ons lichaam functioneert en veroudert en welke middelen of remedies dit verouderingsproces kunnen vertragen of tegengaan.
Woensdag 20 maart 2024, 20u
Met de constructie van de ondergrondse Einstein-telescoop (ET) rond het drielandenpunt België-Nederland-Duitsland zal over enkele jaren niet alleen de Maas-Rijn-regio maar heel Europa prat kunnen gaan op de grootste wetenschappelijke infrastructuur, naast die van het CERN, voor het exploreren van het heelal en van de fundamentele fysische theorieën zoals algemene relativiteit en kwantumgravitatie. Dit internationale project zal ook peilen naar het wezen van donkere materie en donkere energie. Met zijn 10 km lange zijden, in tunnels 250-300 m onder het maaiveld in een stabiele, ruisarme ondergrond, zal deze driehoekige “detector van de 3de generatie” zwaartekrachtgolven, afkomstig van versmeltende zwarte gaten en neutronensterren en van de eerste structuren van de kosmos, opvangen met een 10 maal grotere gevoeligheid dan de interferometers LIGO in de VSA, Virgo in Japan en KAGRA in Japan de laatste 5 jaar al hebben bereikt.
Met de ET zal niet alleen diep in de ruimte en in de tijd (tot kort na de oerknal) gekeken worden! Bij dit ‘big science’-project, gaat het immers niet alleen om prestige maar ook om zijn economisch potentieel, aangezien het kan zorgen voor een massa contracten en high-tech-innovaties. De complexe constructie van de ET heeft uiteraard ook impact op de omgeving.
Nick van Remortel, professor aan de Universiteit Antwerpen, bestudeert met zijn expertise in de fysica van elementaire deeltjes al jaren de experimentele verificatie van de fundamentele natuurwetten. Hij is betrokken bij de constructie van de ET en de haalbaarheidsstudie ervan. Met zijn onderzoek zet de UA zich in een sterk samenwerkingsverband met Nederlandse, Duitse, Vlaamse en Waalse universiteiten zich in voor de verwezenlijking van het project.
Woensdag 21 februari 2024, 20u
Tijdens de COVID-epidemie leek plots iedereen viroloog, maar de zelfverklaarde specialisten bleken gauw in gebreke wanneer gepolst naar feiten en details… Overigens, wat men ons tijdens de pandemie heeft verteld, was maar een tipje van de sluier!
Tijd om eens wat dieper in te gaan op wat een virus werkelijk is, in al zijn aspecten. Hoe is een virus opgebouwd, hoe repliceert het zich, hoe ontstaat en evolueert het? Zijn er misschien ook nuttige virussen? Hoe zijn ze ontdekt en leven ze eigenlijk wel…?
Virussen worden in deze voordracht ook bekeken vanuit een breder biologisch standpunt, waarbij enkele fundamentele begrippen zoals celstructuur, celbiologie, eiwitsynthese, genoomreplicatie, genexpressie en genregulatie aan bod komen. En hiermee zitten we bij de definitie en het ontstaan van leven en begrippen zoals zelfopbouw en zelforganisatie…
Dr. Daniel Dielen was als arts en specialist-cardioloog werkzaam in de GZA-ziekenhuizen. Sinds zijn oppensioenstelling in 2020 diepte hij zijn reeds lang bestaande interessegebieden sterrenkunde en algemene wetenschap verder uit en kregen ook de thema’s astrobiologie, het ontstaan van leven, cellulaire en moleculaire biologie en virologie zijn bijzondere aandacht.
Woensdag 17 januari 2024, 20u
De meeste mensen denken bij het woord kwakzalverij aan charlatans die welbewust hun slachtoffers uitbuiten, maar dikwijls zijn de verkopers zelf onwetende slachtoffers die slecht zijn ingelicht! Het zou natuurlijk ook kunnen dat ze alleen in geld geïnteresseerd zijn.
Soms zijn het wel degelijk dokters, maar met – eufemistisch gezegd – “originele” ideeën…
Bovendien kan de psyche onze gezondheid sterk beïnvloeden en is te begrijpen dat vele mensen zich laten meeslepen door valse beloftes i.v.m. soms hallucinante medische praktijken… en er dan toch soms beter van worden!
In het verleden zijn er veel rare en gevaarlijke behandelingen voorgesteld en spijtig genoeg ook uitgevoerd, zelfs tot in de 21ste eeuw. We moeten ook toegeven dat artsen van in de tijd van de Oude Grieken tot de 19de eeuw meer kwaad dan goed hebben gedaan. Maar toch zouden we waarschijnlijk niet geraakt zijn waar we nu staan, als er niet ook foute behandelingen waren geweest.
Pas in de 20ste eeuw is de geneeskunde begonnen met de meeste patiënten echt te helpen, zonder hen eerst te martelen of te vergiftigen. Daarmee is de kwakzalverij echter nog niet verdwenen…
Inga Vanhandenhove studeerde eerst wiskunde en nadien geneeskunde aan de VUB. Zij specialiseerde in vaatchirurgie en werkt als vasculair chirurg in verscheidene ziekenhuizen en een privépraktijk in Antwerpen. Enkele jaren geleden verblijdde zij het Wetenschapscafé met een fel gesmaakte voordracht over zieke kunstschilders die gezonde mensen afbeeldden en omgekeerd…
Woensdag 20 december 2023, 20u
België is notoir berucht om de bedenkelijke kwaliteit van zijn wegennet.
Dit is een boeiend onderwerp uit de toegepaste ingenieurswetenschappen! In deze presentatie komen we te weten hoe het aanleggen van een wegen-infrastructuur in zijn werk gaat, vertrekkend van het ontwerp van een weg, over de productie en de uitvoering ervan naar het eindresultaat. Dat eindresultaat is dus een berijdbare weg. Die kan soms hier en daar wat gebreken vertonen. Wat de oorzaken daarvan zijn, zal worden aangetoond. Hierbij gaat de spreker niet voorbij aan het hele reglementeringsproces dat hiermee gepaard gaat.
Hij zal ook aantonen wat er (misschien) fout loopt en hoe de euvels kunnen opgelost worden.
Tony De Jonghe is Bouwkundig ingenieur en erehoogleraar Wegenbouw. Hij deed zijn wijdverbreide ervaring in asfaltwegenbouw op bij het Ministerie voor Openbare Werken, alsook bij een petroleummaatschappij en een aannemer. Hij werkt als zelfstandig raadgevend ingenieur voor asfaltwegenbouw en heeft zich de laatste jaren bekwaamd in de toepassing van gietasfalt.
Woensdag 15 november 2023, 20u
Atomen zijn de bouwstenen van alle materie in onze omgeving. Hun dimensie is echter zo klein dat tot voor kort men ze niet kon waarnemen, laat staan ze manipuleren. Nu kan dat wel!
We starten met een overzicht van het begrip “atoom” doorheen de geschiedenis en hoe je individuele atomen kan waarnemen via geavanceerde microscopietechnieken.
Clusters van atomen (in de orde van nanometers) volgen de wetten van de kwantummechanica en hebben soms verrassende eigenschappen en toepassingen. Heel wat “nieuwe” materialen zijn trouwens opgebouwd uit, of bevatten nanomaterialen; ook al zijn we ons daar niet altijd van bewust. Zo geven nanobuisjes van koolstof bv. extra sterkte aan sportartikelen zoals ski’s of tennisrackets. Nanodeeltjes van inerte materialen zoals goud, zullen in de toekomst zeker een grote rol spelen in de geneeskunde, als we erin slagen zulke anorganische deeltjes te koppelen aan biologische entiteiten zoals proteïnen of geneesmiddelen. Dat is een lopend, bijzonder interessant onderzoek waarvan de spreker een tipje van de sluier wil oplichten.
Daarnaast belooft de spreker ons uitleg te geven over de toepassing van kwantumstippen. Deze bestaan uit een beperkt aantal atomen, waarbij hun aantal en onderlinge schikking macroscopische eigenschappen zoals kleur of geleidbaarheid bepalen. Dit heeft bv. directe toepassingen in de ontwikkeling van beeldschermen. Deze kwantumstippen vormden het onderwerp van de onlangs toegekende Nobelprijs Chemie!
Staf Van Tendeloo is professor-emeritus van de Universiteit Antwerpen en een wereldautoriteit in vastestoffysica, elektronenmicroscopie van materialen en nanofysica. Hij fungeerde als gastprofessor in buitenlandse universiteiten, nam deel aan 250 internationale conferenties, is houder van een groot aantal onderscheidingen en auteur of co-auteur van boeken over microscopie en nanodeeltjes.
Woensdag 18 oktober 2023, 20u
Misschien wel de grootste vraag waarover Stephen Hawking zich het hoofd heeft gebogen is hoe uit de oerknal een heelal is ontstaan waarin als bij wonder leven mogelijk is.
Twintig jaar lang werkte ik zij aan zij met Stephen Hawking aan een nieuwe theorie van de oerknal die de raadselachtige leefbaarheid van het heelal kon verklaren. Wij stootten op een diepere laag van evolutie, verscholen in de prille beginfase van het heelal, waarin de natuurwetten zelf leken te veranderen. Materie, krachten, ja zelfs de tijd verdwijnen bij de oerknal.
In Het Ontstaan van de Tijd neem ik je mee op een wervelende ruimtereis langs zwarte gaten, kosmische hologrammen en ver terug in de tijd, naar onze allerdiepste wortels. We ontdekken een radicaal vernieuwend, darwiniaanse perspectief op de oorsprong van het heelal, die de manier waarop we naar de kosmos kijken op losse schroeven zet.
Thomas Hertog is hoogleraar Theoretische Fysica aan de KU Leuven en leidt daar de onderzoeksgroep naar de relatie tussen de oerknal en de snaartheorie. Hij werd bekend door zijn 20-jarige samenwerking in Cambridge met Stephen Hawking, met wie hij een totaal vernieuwende kijk ontwierp op ruimte en tijd en het ontstaan van de kosmos. Hij is de schrijver van het spraakmakende boek “Het ontstaan van de tijd” (oorspronkelijke titel “The Origin of Time”). Zijn werkterrein is nog steeds de kwantumkosmologie. Het Wetenschapscafé-Antwerpen is bijzonder blij dat Thomas Hertog naast de vele interviews en voordrachten die hij overal geeft ook de mogelijkheid gevonden heeft om ons zijn visie op ruimte en tijd en de levensvriendelijke toestand van het universum uiteen te zetten.
