Woensdag 21 september 2022

De kleine stap die Neil Armstong in 1969 op de Maan zette, staat ongetwijfeld met gouden letters in de (ruimtevaart)geschiedenisboekjes geschreven. Maar een grote sprong kwam er niet. Na 6 maanlandingen kwam er in 1972 een einde aan het Apollo-programma. Nu meer dan 50 jaar later maakt men zich klaar voor een nieuwe stap. “We gaan terug naar de Maan”, aldus NASA, “maar deze keer om er te blijven”. Voor die terugkeer had men na de machtige Saturnus V raket een nieuwe raket nodig. Dat werd het Space Launch System of kortweg SLS. Dat SLS wordt een dezer voor het eerst gelanceerd voor een onbemande testvlucht. Nu, dat is de bedoeling want blijkbaar raakt ze maar niet van de grond. Over het hoe en het waarom en wat er nog moet volgen, daar kom je op 21 september meer over te weten.

Koen Geukens is educatief medewerker van Volkssterrenwacht Urania. Hij werd begin jaren ’70 gebeten door de ruimtevaart- en sterrenkundemicrobe. 10 jaar later stond hij mee aan de wieg van ASH Polaris, een lokale afdeling van de Vereniging Voor Sterrenkunde (VVS), waarvoor hij sindsdien ook ruimtevaartartikels schrijft en als werkgroepleider Ruimtevaart fungeert. Voor zijn werk kreeg hij de Zilveren Galileïprijs. Hij geeft over heel Vlaanderen voordrachten over ruimtevaart en bezocht lanceerbasissen en ruimtevaartcentra over de hele wereld.

Woensdag 18 mei 2022

We gebruiken steeds meer onze smartphone om onze hartslag te meten, stappen te tellen, bloeddruk te volgen, suikerspiegel te testen, huidvlekjes te controleren… Maken gezondheidsapps ons gezonder of net overbezorgd en hypochonder? Meer gegevens en meldingen geven ons meer controle, maar vergroten ook de fixatie op gezondheid.

Gezondheidsapps kunnen helpen bij een medisch probleem of om gezonder te leven. Ben je aan het revalideren van een beenbreuk of vind je het belangrijk om genoeg te bewegen per dag? Wat verwacht je van een app? Hoe persoonlijk is het advies? Verwacht je opvolging van een arts? Je kunt je gezondheid meer in handen nemen, maar waar ligt de grens? Vervangen we de arts binnenkort door dokter App?

Wie is verantwoordelijk voor jouw gezondheid: jijzelf, de app of de arts? Gebruikersvoorwaarden zijn lang en ingewikkeld om te lezen. Het staat waarschijnlijk in de kleine lettertjes, maar bij wie komen je waardevolle data terecht? Wat gebeurt er met al die verzamelde gegevens?

Worden apps het nieuwe normaal? Is deze evolutie voor iedereen weggelegd: wat moet het kosten, kan iedereen het leren, heeft iedereen toegang…? Wat met onze vrijheid om te kiezen: willen we wel gezondheidsapps?

Massimiliano Simons, filosoof en onderzoeker UGent. I.s.m. De Maakbare Mens.

Woensdag 20 april 2022

3D-printing, het computergestuurd creëren van een driedimensionaal object, blijft mensen
fascineren en is op shows, tentoonstellingen, opendeurdagen e.d. een aantrekkelijke blikvanger. Ook al is het al een tijdje in omloop, wordt 3D-printing heel toch nog dikwijls stiefmoederlijk behandeld.

In de praktijk echter kent 3D-printen al heel wat revolutionaire toepassingen in de geneeskunde, de auto-industrie, bij prototyping van bruggen, gebouwen enz., noem maar op. Ja zelfs in de astronomie krijgt de 3D-printer zijn plaatsje, want er kan zowaar een telescoop mee gebouwd worden: niet zomaar een speelgoedmodelletje maar een volwaardig optisch instrument! Dat daarbij een perfecte balans tussen alle mechanische en geprinte onderdelen nodig is, zal uitgelegd en gedemonstreerd worden. In deze voordracht worden we ondergedompeld in het optische aspect van een telescoop – een instrument dat sinds begin van de 17 de eeuw bestaat – en krijgen we ook informatie over het bouwen ervan met 3D-printen, een techniek die de spreker al een tiental jaren toepast en die een nieuwe impuls gaf om vele zaken tijdens het bouwen van telescopen anders, en vooral veel goedkoper aan te pakken.

Chris(tian) Baetens heeft zijn technische opleiding en zijn ervaring als lesgever in het T.O. steeds blijven gebruiken om een aantal spraakmakende projecten te verwezenlijken. Eén van zijn leerlingen veroverde de eerste plaats in de gegeerde ‘Zimmerprijs’-wedstrijd te Lier en dwong er de bewondering van de juryleden af over de vele uitgewerkte innovatieve ideeën. Op Volkssterrenwacht Urania staat hij in voor de goede werking van de grote telescoop en de bijhorende technische ondersteuning. Hij geeft er ook al 41 jaar een cursus over het bouwen van telescopen en een over ‘Kijkerbouw voor gevorderden’: een populaire en interactieve cursus, die voortdurend wordt bijgewerkt op grond van nieuwe ontwikkelingen. Met zijn team ‘modelbouwers’ tekent en print hij ook schaalmodellen van raketten (o.a. een 4,2 m hoge Saturnus V-raket) en allerhande ruimtetuigen, waarbij creaties zoals een van de Hubble Space Telescope en de recente James Webb Space Telescope erg in ’t oog springen.

Woensdag 16 maart 2022

Sinds 1980 stijgen de temperaturen op aarde bijna zonder onderbreking. De laatste twintigtal jaren is er bij de klimaatwetenschappers eensgezindheid over de oorzaak, en binnen een redelijke onzekerheidsmarge ook over de toekomstige evolutie en de gevolgen ervan voor de leefbaarheid van onze planeet. Toch gebeurt er veel te weinig om de gigantische uitdagingen aan te pakken.

Voldoende urgentie om deze avond de stand van zaken te overlopen. Wat weten we over de klimaatveranderingen in het verleden; waarom verhogen broeikasgassen de temperatuur van de atmosfeer; welke vooruitzichten zijn er tegen 2050 en 2100? Waarom blijven sommigen eraan twijfelen dat de menselijke activiteiten de oorzaak zijn, of minstens geloven dat technologie alles zal oplossen?

Dit verhaal hangen we op aan de rapporten van het IPCC, het Intergovernmental Panel on Climate Change. Jean-Pascal van Ypersele, professor klimatologie aan de UCL, was van 2008 tot 2015 ondervoorzitter van deze organisatie. Hij schreef kort daarna een boek getiteld ‘In het oog van de Klimaatstorm’, waarin hij zijn visie uiteenzet. We krijgen ook een beter zicht op de werking van het IPCC sinds de oprichting ervan in 1988.

Van de redelijk verre toekomst zullen we even naar de zeer nabije actualiteit van het weer overstappen. Enkele weerkaarten en satellietbeelden geven snel een beeld van de actuele weertoestand en van de nabije toekomst. Daar is bij de huidige stand van de wetenschap de onzekerheidsmarge veel kleiner dan bij wat ons later deze eeuw te wachten staat…

De gastspreker is René Poriau, geograaf, gespecialiseerd in klimatologie en weerkunde, oud-leraar aardrijkskunde in het S.O. en thans verbonden aan de Volkssterrenwacht Urania als lesgever in de cursus Weerkunde.

Woensdag 19 februari 2020

Waarom staan we nog niet op Mars en wat houdt ons tegen? Gaan we het “binnenkort” meemaken of blijft het science fiction? Is teruggaan naar de maan een nuttige tussenstap of richten we onze pijlen beter op de zoektocht naar buitenaards leven op planeten rond andere sterren? Wat is buitenaards leven eigenlijk en wat is de kans dat we ermee in contact komen?
Op zich is de ‘sprong’ naar de ruimte voor de mensheid logisch en komt die op het juiste moment dankzij de convergentie in de vooruitgang van de technologie. Hierdoor kunnen we op een duurzame manier naar de maan reizen. We kunnen er een permanente basis uitbaten en mijnbouw starten op planetoïden. Maar is de mensheid daar als soort wel klaar voor?

Tijdens deze lezing vertelt Nancy Vermeulen, sterrenkundige, piloot-instructeur en oprichtster van de Space Training Academy, over reizen naar andere planeten en welke obstakels de mens hiervoor moet overwinnen. Tijdens haar Marssimulatie in de woestijn van Utah kon ze alvast zelf ondervinden wat de belangrijkste uitdagingen zijn.

Woensdag 15 januari 2020

De geïntegreerde fotonica werkt met chips die licht geleiden en waarop allerlei componenten staan zoals lasers, modulators en spectrometers. Veel toepassingen van licht, zoals spectrometrie in de astronomie, lasers in dataverwerking, glucosemonitoring in de geneeskunde en LIDAR in zelfrijdende wagens, kunnen zo geminiaturiseerd worden, waardoor ze in allerhande dagelijkse toepassingen inzetbaar zijn.

Isaac Luntadila Lufungula is doctoraatsstudent in de vakgroep Fotonica aan de UGent.

Woensdag 18 december 2019

Dagelijks passeren getallen door onze handen, onze ogen en ons brein. Velen hebben een afkeer van en een diepgewortelde angst voor getallen. Dat hoeft helemaal niet. Toch lijken bepaalde getallen soms speels en geniepig verstoppertje spelen. Even later komen getallen rigide en overdonderend uit de hoek.

We bekijken allerlei facetten van getallen: hoe bereken je vlot en zonder rekenmachine samengestelde intrest, hoe sparen we tijd uit tijdens sollicitatiegesprekken, hoeveel mensen verjaren er samen met de presentator, hoe contra-intuïtief is de verdeling van veel natuurlijke getallen, hoe zit het met voorwaardelijke kansen, waarom is er net daar een openbare bibliotheek, hoe detecteren we onwaarheden en zelfs fraude in de media, hoe maken we moeilijke berekeningen op de achterkant van een enveloppe, wat zijn guesstimates?

Tijdens deze presentatie komen zowel de invalshoeken van gewone mensen als van die van bibliothecarissen aan bod. De aanpak van de presentatie is praktisch, vaak met een knipoog, meestal met zin voor de realiteit. Steeds houden we een leerzame werkwijze voor ogen die we kunnen toepassen in het dagelijkse leven met onze vrienden, de getallen. De presentatie is doorspekt met links naar bibliotheken en astronomie (respectievelijk de beroepsbezigheid en de hobby van de presentator).

Dr. Patrick Vanouplines is hoofdbibliothecaris van de Vrije Universiteit Brussel. Hij studeerde geografie (aan de Universiteit Gent) en hydrologie (aan de Vrije Universiteit Brussel) en behaalde het doctoraat in de wetenschappen in Brussel met een thesis over het gebruik van satellietbeelden voor het bepalen van waterkwaliteit in rivieren en kanalen.

Woensdag 20 november 2019

De wetten van de mechanica en de wetmatigheden van de fysiologie zijn volledig van toepassing op sport in het algemeen en de duursporten in het bijzonder. Trainen helpt om de wetmatigheden van de fysiologie te optimaliseren.

De duursporter verbruikt dagelijks een grote hoeveelheid energie. Het is de energie die hij dagelijks opeet en drinkt. De voedingsgewoonten van de duursporter zijn dus van cruciaal belang. Die voedingsgewoonten lagen tot 2017 volledig in conflict met de richtlijnen van de Vlaamse Gemeenschap. Gelukkig zetten de beleidsmakers van het Martelarenplein in Brussel toen de voedingsdriehoek op zijn kop.

Walter van Rensbergen, opgeleid als wiskundige, is emeritus professor aan de VUB, met zijn specialisatie in zware sterren en dubbelsterren als researcher nog steeds werkzaam in de vakgroep astrofysica. Hij beijverde zich door talrijke voordrachten, cursussen en tentoonstellingen een hele carrière lang om amateurs, kinderen en jongeren enthousiast te maken voor sterrenkunde en ruimtevaart alsook de geschiedenis van de wetenschap, en tracht als wetenschapper een steentje bij te dragen tot een tolerante en humanistische maatschappij. Tevens is hij een gedreven sportbeoefenaar, ex-atletiektrainer en een ‘Marathon Man’ met meerdere medailles op zijn naam.