Woensdag 15 februari 2023

Vele mensen denken dat de ruimte ‘leeg’ is, een vacuüm, waarin geen materie te vinden is. Nu is die ‘leegte’ tussen de sterren wel heel wat leger dan elk zogenaamd luchtledige dat we op aarde kunnen bereiken, maar in deze interstellaire ruimte zit heel wat: straling, magneetvelden en materie onder de vorm van gas en stof. Dit alles is ongelooflijk belangrijk: de straling wordt bestudeerd in enorme centra overal ter wereld met het oog op het ontrafelen van het ontstaan van het universum, uit gigantische gaswolken ontstaan sterren, en het stof, niet hetzelfde als wat je onder je kleerkast vindt en met de stofzuiger verwijdert, bestaat uit allerlei substanties. De laatste jaren heeft men zelfs complexe organische moleculen aangetroffen aan het oppervlak van die minuscule stofpartikels. Waaruit het ISM (interstellaire medium) bestaat, wat er in en vooral op die stofdeeltjes zit, waar ze aan te treffen zijn en hoe men dat onderzoekt, kom je te weten in deze lezing, waarbij je ook naar hartenlust vragen kunt stellen!

Walter Simons is oprichter van het Wetenschapscafé, chemicus en theoretisch fysicus, eredocent H.O. en lesgever in de Basiscursus aan de Volkssterrenwacht Urania. Hij geeft ook een cursus over Hoge-energie-astrofysica.

Woensdag 18 januari 2023

De Wereldorganisatie voor Toerisme van de Verenigde Naties (UNWTO) voorspelde een verdubbeling van het aantal internationale reizigers tussen 2015 en 2030. Dit klonk eerder pessimistisch dan optimistisch: samen met de continue groei van het aantal reizigers wereldwijd zouden ook de economische belangen van die branche gestaag toenemen. Uitgebreide en diepgaande studies bevestigden inderdaad deze wereldwijde explosieve aangroei van de reis- en toerismebranche tijdens de laatste jaren.

Het fenomeen ging weliswaar gepaard met de creatie van nieuwe banen binnen de sector zelf en zijn toeleveringsbedrijven. Maar tegelijk oefent het over-toerisme op vele plekken een onmiskenbare bijkomende druk uit op de lokale economische activiteiten, de openbare voorzieningen en infrastructuur en zelfs het normale werk van de bewoners.

Het aantal steden dat hiermee maken krijgt neemt snel toe. Usual suspects zijn Amsterdam, Barcelona, Firenze, Praag en Venezia. Maar ook steden als Antwerpen kampen nu al met de eerste symptomen van een excessieve toeristische druk op alle facetten van het stedelijke leven.

De spreker prof. dr. Jan van der Borg is verbonden aan de eenheid Geografie en Toerisme van de KULeuven en aan de universiteit Ca’ Foscari Venetië, waar hij de diverse maatregelen i.v.m. massatoerisme begeleidt. Een recente publicatie is Van der Borg (ed.): “A Research Agenda for Urban Tourism”
(zie: https://www.e-elgar.com/shop/gbp/a-research-agenda-for-urban-tourism-9781789907391.html) en ook: www.smartcultour.eu.

Woensdag 21 december 2022

In deze lezing aandacht voor de micro-wereld die o zo belangrijk is voor de mens: de verschillende bacteriën, gisten en schimmels, hoe ze zich gedragen en groeien.

De microscopisch kleine organismen, gisten en schimmels worden geïllustreerd met fotografische en live beelden van hun groei en voortplanting. Bij de nog kleinere organismen, de bacteriën, doen we hetzelfde. Alle verschillende en belangrijkste soorten worden onder de microscoop bekeken en hun groei op kunstmatige voedingsbodems gevolgd. Bij de groei en voortplanting komt een wiskundig model aan bod, waarmee wordt aangetoond waarom bevroren levensmiddelen, eenmaal ontdooid, niet meer voor consumptie geschikt zijn bij een nieuwe invriezing en ontdooiing.

De interactie tussen schimmels en bacteriën wordt behandeld en de ontdekking van de antibiotica belicht. Wat is de plaats van een antibioticum in de immunologische status van een gastheer, hoe werkt het en waarom werkt bv. penicilline niet op elke bacterie?

De spreker Willy Borgers (°1948) is bio-ingenieur van opleiding (KUL 1972) en gepensioneerd docent Microbiologie en docent Informatie Technologie aan de Thomas More Hogeschool, KULeuven Campus Geel.

Woensdag 16 november 2022

De actualiteit bewijst eens te meer dat energie de basis vormt van onze moderne beschaving. Alle huidige maatschappelijke problemen (armoede, inflatie, onbetaalbare energiefacturen, stijgende voedselprijzen, ontbreken van grondstoffen…) zijn quasi steeds terug te brengen naar de hoge energiekosten. Het merendeel van onze huidige energiebronnen is afkomstig van eindige voorraden aan fossiele grondstoffen die we aankopen elders in de wereld. Dit verklaart onze kwetsbaarheid en afhankelijkheid, die leiden tot oncontroleerbare prijsschommelingen.

Onvermijdelijk zullen ooit alle voorraden aan fossiele brandstoffen opgebruikt zijn. De zoektocht naar alternatieve energiebronnen gebeurt wereldwijd op regionaal, nationaal en internationaal niveau. Maar zijn alle alternatieven wel evenwaardig en welke energiebronnen zijn in staat om daadwerkelijk soelaas te bieden?

De belangrijkste nucleaire ongevallen, Tsjernobyl en Fukushima, hebben ertoe geleid dat de publieke opinie zich tegen kernenergie, als alternatieve energievorm, heeft verzet en dat verscheidene landen gekozen hebben voor een kernuitstap. Maar, indien de vraag naar energie blijft groeien, is nucleaire energie het enige valabele alternatief voor energieproductie… Niet verwonderlijk dus, dat het onderzoek naar veilige en efficiënte nucleaire energie op alle verschillende niveaus blijft doorgaan. Nationaal doet het MYRRHA-project van het SCK CEN baanbrekend onderzoek, o.m. om aan te tonen dat vierde-generatie-kernreactoren op basis van kernsplijting als veilig alternatief voor energieproductie kunnen dienen. Op internationaal vlak ligt de focus op kernfusie met als paradepaardje het ITER-project: als dit de verwachtingen inlost, zal het de eerste kernfusiereactor gebouwd hebben die efficiënt energie kan opwekken!

Deze lezing heeft tot doel de verschillende nucleaire energiebronnen historisch en wetenschappelijk in detail te verklaren en hun ontwikkeling te kaderen binnen het niet aflatende mondiale energievraagstuk.

Hugo Moors is ingenieur Cel- & gen- Biotechnologie en als wetenschappelijk onderzoeker verbonden aan het SCK•CEN te Mol. Hij heeft zich gespecialiseerd in nucleaire processen en de fysica van elementaire deeltjes. Als geo-microbioloog verdiept hij zich in de chronologie van het aardse leven en hoe het verder zal evolueren. Hugo Moors hield in maart 2018 reeds de fel gesmaakte lezing ‘Van Big Bang tot aards leven”.

Woensdag 19 oktober 2022

In deze lezing staat artificiële intelligentie centraal, een intrigerend maar controversieel onderwerp. Antropocentrische en vaak ook emotionele argumenten worden aangevoerd om de mens als intellectueel centrum van de wereld te beschouwen. Voor velen is het ondenkbaar dat de computer de mens ooit kan en zal benaderen. Maar de wetenschap lijkt stilaan dichterbij te komen. Artificiële neurale netwerken (ANN) bootsen de structuur van de menselijke hersenen na door kleine processoren (neuronen) onderling te verbinden in een netwerk waarin informatie kan worden verwerkt en opgeslagen. Het gebruik van ANN is momenteel echter nog beperkt tot het herkennen van eenvoudige patronen, daar waar de mens zeer ingewikkelde beelden kan herkennen. Bij de mens is de neuronale structuur van de hersenen (de “hardware”) dan ook het gevolg van een proces dat miljoenen jaren geduurd heeft. Door deze evolutie bezit de mens een geweldige bagage aan kennis die genetisch is ingebouwd of verkregen door een langdurig leerproces. Als de wetenschap er in slaagt computersystemen te ontwikkelen die een gelijkaardig evolutionair leertraject volgen, dan lijkt het al minder ondenkbaar dat de intelligentie van de computer die van de mens kan benaderen of overtreffen.

Dirk Van Dyck (°1948) is emeritus professor fysica aan de Universiteit Antwerpen waar hij verschillende opleidingsonderdelen doceerde in zowel bachelor- als masteropleidingen Fysica, Wiskunde, Informatica, Handelsingenieur en Biomedische Wetenschappen. In 1991 richtte hij het Visielab op, dat gespecialiseerd is in digitale beeldverwerking en patroonherkenning. Hij was voorzitter van het Departement Fysica, van 1991 tot 1995 en van 1998 tot 2003. Van maart 2004 tot september 2008 was hij vicerector onderzoek. Hij werd voor zijn wetenschappelijk werk in de elektronenmicroscopie en de beeldverwerking gehonoreerd als laureaat van de binnenlandse Francqui-leerstoel 2000-2001 van de KU Leuven. Dirk Van Dyck is auteur van meer dan 300 publicaties in de internationale literatuur, medeauteur van 15 wetenschappelijke boeken en medeuitgever van “Handbook of Microscopy” (2000 en heruitgave in 2007) en “Handbook of Nanoscopy” (2012). Hij werd reeds uitgenodigd als gastspreker en -docent op meer dan 200 internationale wetenschappelijke bijeenkomsten en internationale zomerscholen. Hij is medeoprichter van zes spin-off bedrijven en actief aanwezig in de media voor het populariseren van de wetenschap (Jongens en Wetenschap, Hoe?Zo!). Hij is ook ondervoorzitter van VARIO de adviesraad van de Vlaamse regering voor innovatie en ondernemerschap.

Zaterdag 8 oktober 2022

Op zaterdag 8 oktober maken we met ons Wetenschapscafé een uitstap naar de interessante en eenmalige expositie “Space – The Human Quest” in Antwerp
Expo (Bouwcentrum)! Het onderwerp van deze expositie is de boeiende, soms enerverende wereld van de ruimtevaart. Er is bij deze interessante en uit wetenschappelijk oogpunt opzienbarende tentoonstelling zowel aandacht voor het verleden als de toekomst.
Alle ins en outs leest u op hun website www.xpospace.be.

Wij hebben de grote eer een beroep te kunnen doen op de deskundige leiding van Koen Geukens, dé ruimtevaartspecialist bij uitstek, die ons alles kan vertellen over de Spoetnik, Vostok, Apollo capsule, Moon Lander cockpit, Atlantis en veel meer, en ons niet alleen wetenschappelijk-historisch correct maar ook aan de hand van vele anekdotes zal gidsen door deze in Europa unieke tentoonstelling!

Bij deze rondleidingen is een groep beperkt tot 20 deelnemers. Vandaar dat snelle aanmelding geboden is!

Relevante informatie:
Datum en uur: zaterdag 8 oktober, 14:00 uur stipt.
Plaats: Antwerp Expo (Bouwcentrum), Jan van Rijswijcklaan 191, Antwerpen.
Aanmelden: met het formulier dat u bereikt door te klikken op deze link.
Tickets: daarvoor dient u zelf te zorgen via de website van de organisatoren van de expositie: www.xpospace.be waar u gebruik kunt maken van specifieke kortingstarieven.
Overig: na het bezoek kunnen in de Spacebar in het Bouwcentrum ervaringen en indrukken uitgewisseld worden.
Bij verdere vragen: contactpagina

Woensdag 21 september 2022

De kleine stap die Neil Armstong in 1969 op de Maan zette, staat ongetwijfeld met gouden letters in de (ruimtevaart)geschiedenisboekjes geschreven. Maar een grote sprong kwam er niet. Na 6 maanlandingen kwam er in 1972 een einde aan het Apollo-programma. Nu meer dan 50 jaar later maakt men zich klaar voor een nieuwe stap. “We gaan terug naar de Maan”, aldus NASA, “maar deze keer om er te blijven”. Voor die terugkeer had men na de machtige Saturnus V raket een nieuwe raket nodig. Dat werd het Space Launch System of kortweg SLS. Dat SLS wordt een dezer voor het eerst gelanceerd voor een onbemande testvlucht. Nu, dat is de bedoeling want blijkbaar raakt ze maar niet van de grond. Over het hoe en het waarom en wat er nog moet volgen, daar kom je op 21 september meer over te weten.

Koen Geukens is educatief medewerker van Volkssterrenwacht Urania. Hij werd begin jaren ’70 gebeten door de ruimtevaart- en sterrenkundemicrobe. 10 jaar later stond hij mee aan de wieg van ASH Polaris, een lokale afdeling van de Vereniging Voor Sterrenkunde (VVS), waarvoor hij sindsdien ook ruimtevaartartikels schrijft en als werkgroepleider Ruimtevaart fungeert. Voor zijn werk kreeg hij de Zilveren Galileïprijs. Hij geeft over heel Vlaanderen voordrachten over ruimtevaart en bezocht lanceerbasissen en ruimtevaartcentra over de hele wereld.

Woensdag 18 mei 2022

We gebruiken steeds meer onze smartphone om onze hartslag te meten, stappen te tellen, bloeddruk te volgen, suikerspiegel te testen, huidvlekjes te controleren… Maken gezondheidsapps ons gezonder of net overbezorgd en hypochonder? Meer gegevens en meldingen geven ons meer controle, maar vergroten ook de fixatie op gezondheid.

Gezondheidsapps kunnen helpen bij een medisch probleem of om gezonder te leven. Ben je aan het revalideren van een beenbreuk of vind je het belangrijk om genoeg te bewegen per dag? Wat verwacht je van een app? Hoe persoonlijk is het advies? Verwacht je opvolging van een arts? Je kunt je gezondheid meer in handen nemen, maar waar ligt de grens? Vervangen we de arts binnenkort door dokter App?

Wie is verantwoordelijk voor jouw gezondheid: jijzelf, de app of de arts? Gebruikersvoorwaarden zijn lang en ingewikkeld om te lezen. Het staat waarschijnlijk in de kleine lettertjes, maar bij wie komen je waardevolle data terecht? Wat gebeurt er met al die verzamelde gegevens?

Worden apps het nieuwe normaal? Is deze evolutie voor iedereen weggelegd: wat moet het kosten, kan iedereen het leren, heeft iedereen toegang…? Wat met onze vrijheid om te kiezen: willen we wel gezondheidsapps?

Massimiliano Simons, filosoof en onderzoeker UGent. I.s.m. De Maakbare Mens.