21.02.2018

In 2004 ontdekten twee wetenschappers uit Manchester het dunste materiaal ter wereld: grafeen. Dit uit één laagje koolstofatomen bestaande grafiet vonden ze niet na complexe en dure experimenten, maar eenvoudigweg met behulp van een potlood en plakband. Met grafeen kwam er, na de ontdekking van de fullerenen en de verbijsterende ontwikkelingen in de nanotechnologie die daaruit voortvloeiden, alweer een spectaculaire variëteit van koolstof tot stand. De vondst was zo opzienbarend en belangrijk, dat ze in 2010 de Nobelprijs voor natuurkunde opleverde! Dit materiaal is meer dan 200 keer sterker dan staal, transparant, buigzaam en een uitstekende geleider voor warmte en elektriciteit. Geen wonder dat de wereld van de fysica door deze eigenschappen van het tweedimensionale grafeen gebiologeerd is, mede omdat het fabelachtige mogelijkheden opent op velerlei terrein in onze driedimensionale wereld van alledag. Men is dan ook naarstig op zoek naar toepassingen.

In deze voordracht verklaart Ben Van Duppen, postdoctoraal onderzoeker aan de Universiteit Antwerpen, wat grafeen zo speciaal maakt en wat we er in de toekomst van kunnen verwachten. Ben won in 2017 de Vlaamse PhD Cup, een wedstrijd waarbij jonge onderzoekers hun doctoraatsonderzoek presenteren.

17.01.2018

Meer dan honderdvijftig jaar geleden publiceerde Charles Darwin zijn boek “On the Origin of Species…”,² waarin hij zijn theorie voorstelt dat de verscheidenheid aan levensvormen het resultaat is van evolutie via een combinatie van variatie in erfelijke eigenschappen en natuurlijke selectie. Van in het begin werd deze theorie ruim aanvaard in wetenschappelijke kringen, zeker toen ook de kennis over erfelijkheid toenam. Bij vele mensen echter stoot de evolutietheorie, ook vandaag nog, op weerstand omdat ze in tegenspraak is met sommige religieuze overtuigingen, omdat ze vragen oproept over de zin van ons bestaan, of omdat men meent er rechtvaardigingen in te zien voor immoreel gedrag. Soms gaan er stemmen op om in het onderwijs de biologische evolutie gewoon te beschouwen als één van verschillende gelijkwaardige theorieën, naast bijvoorbeeld het scheppingsverhaal.

In deze voordracht verklaart Herwig Leirs, gewoon hoogleraar binnen de Onderzoeksgroep Evolutionaire Ecologie van het departement Biologie, en voorzitter van de Raad van Bestuur van de UA, hoe de biologische evolutie juist werkt, hoe de weerstand tegen de theorie vaak gebaseerd is op een verkeerde interpretatie ervan en waarom ze als wetenschappelijke theorie geen partij is voor pseudowetenschappelijke ideeën.

20.12.2017

Onderzoekers in het domein van de humane genetica hollen van de ene ontdekking naar de andere doorbraak. Een fascinerende en stimulerende situatie, maar wat betekent dit voor onze samenleving? Je kunt geen krant of tijdschrift openslaan of je vindt wel een bericht dat ermee te maken heeft. Genetica is een levensbelangrijk onderwerp voor iedereen, niet alleen voor ingewijden. Wij hebben allemaal genen en chromosomen maar beseffen te weinig wat dat betekent. Wat kan het genoom ons vertellen? Wat vertelt het ons niet? Wat zou iedereen over zijn DNA moeten weten? Wie heeft toegang tot genetische informatie? En hoe zal genetica onze gezondheidszorg bepalen?

Pascal Borry is hoofddocent medische ethiek aan het Departement Maatschappelijke Gezondheidszorg en Eerstelijnszorg van de KU Leuven. Hij is lid van het Raadgevend Comité voor de Bio-ethiek, expert van de Hoge Gezondheidsraad en lid van de ethische commissie van het Wereld Anti-Doping Agentschap. Hij schreef het boek ‘Iedereen GENiaal. Humane genetica in woorden en cartoons’.

15.11.2017

Dat een doorgedreven repressieve aanpak van drugs niet kan leiden tot een structurele ontwrichting van het fenomeen en enkel leidt tot geografische verschuivingen of gedaanteveranderingen, is in de internationale wetenschappelijke wereld een gegeven waarover nog amper discussie bestaat. Op steeds meer plekken in de wereld zijn ook politici steeds meer overtuigd dat ze andere en meer efficiënte ‘tools’ moeten kunnen aanwenden in de strijd tegen drugsgebruik. Het Antwerpse drugsbeleid lijkt een anachronisme: het mag al enig succes boeken op het vlak van lokale overlast, het heeft tegelijkertijd op het vlak van de volksgezondheid en de veiligheid desastreuze gevolgen. Tom Decorte vertelt over de internationale ontwikkelingen op het vlak van drugsbeleid, over de uiteenlopende modellen van regulering en over de werkelijke gevolgen van de Antwerpse ‘war on drugs’.

Spreker Tom Decorte is professor criminologie aan de Universiteit Gent en directeur van het Instituut voor Sociaal Drugsonderzoek (ISD).

18.10.2017

Sterren (zoals onze zon) zijn geen statische voorwerpen, maar bewegen voortdurend onder invloed van hun inwendige dynamiek. Ze zetten uit en krimpen. Men kan dit zien als een trilling – zoals van een snaar van een muziekinstrument. Alleen: het is voor ons niet mogelijk om die trillingen van hemellichamen te horen, omdat er geen medium is waardoorheen geluidsgolven zich kunnen voortplanten. Immers, de ruimte tussen onze aarde en de sterren is zo goed als leeg. Maar we kunnen die trillingen wel waarnemen met onze telescopen en ze vervolgens sonifiëren. Wel is daarvoor een aanzienlijke versnelling van de bewegingen van die sterren noodzakelijk, soms zelfs meer dan een miljoen maal. Maar dan blijkt elke ster een eigen ‘klank’ te hebben, die door astronomen ook kan geregistreerd worden. Dit vakgebied, de asteroseïsmologie, waarmee ook Prof. Kolenberg zich intensief bezighoudt, bestaat nu enkele decennia en is van de allergrootste betekenis in het bestuderen van het binnenste van de sterren.

In haar lezing zal Katrien Kolenberg (KU Leuven en UA) ons de principes van haar wetenschapsgebied aanschouwelijk maken door gesonifieerde klanken van sterren ten gehore te brengen, en daarbij de onderliggende akoestische principes ook verduidelijken op haar cello. Ook zal in de lezing worden ingegaan op het snijvlak tussen kunst en wetenschap, waarbij het belang van verbeeldingskracht voor beide wordt belicht.

Woensdag 20 september. Aanvang om 19:45 uur STIPT, deuren 19:00 uur.
Einde met uitslag om 23:00 uur.

Bij de start van het nieuwe seizoen 2017/2018 en ter gelegenheid van het 10-jarig bestaan van het Wetenschapscafé Antwerpen, nu eens geen uitstap, maar iets ludieks en toch weer voldoende serieus, namelijk een Wetenschapsquiz!

Deze quiz gaat door in Den Hopsack, Grote Pieter Potstraat 22, Antwerpen. Kris Verellen, een ervaren quizmaster, heeft de leiding over het verloop van deze quiz.

De quiz bestaat uit een honderdtal vragen. Hierbij ligt het hoofdaccent op de wetenschappen, maar ook meer algemene onderwerpen, zoals sociale wetenschappen, computers en technologie, komen aan bod. Zowel individuele deelnemers als vooraf samengestelde ploegen zijn welkom – aan elke tafel zitten hoogstens 4 quizzers.

De deelname aan de quiz kost € 5, te betalen op de avond zelf. Er is een maximaal aantal deelnemers, dus tijdig inschrijven is aanbevolen! Dit kan via https://www.wetenschapscafe-antwerpen.be/inschrijving.

21.06.2017

De enorme uitstoot van broeikasgassen heeft het functioneren van onze aarde als natuurlijk systeem veranderd. Tot voor kort, misschien verrassend, vooral ten goede: meer CO2 betekende snellere fotosynthese en de hogere temperaturen betekenden langere groeiseizoenen en dus meer plantengroei. Stilaan zijn we echter aanbeland in een situatie waar de negatieve effecten van de warmere temperaturen en de toegenomen droogte de positieve effecten tenietdoen, ook voor de planten.

Dit is heel belangrijk, omdat natuurlijke ecosystemen ongeveer 30% van de menselijke CO2-uitstoot opnemen. Natuurlijke ecosystemen zijn dus CO2-sponzen die de opwarming van de aarde vertragen. Als deze opname zou verminderen, dan blijft er een grotere fractie van de CO2-uitstoot in de atmosfeer hangen, wat de opwarming verder kan versnellen.

Door de decennialange non-reactie van de politieke en bedrijfswereld op de klimaatproblematiek, zal er hoogstwaarschijnlijk binnen een paar decennia zoveel CO2 in de atmosfeer zitten dat de aarde afstevent op veel meer dan gemiddeld 2° opwarming. De opwarming wordt volgens klimaatwetenschappers dan oncontroleerbaar. Zelfs indien we tegen dan 95% van onze energie duurzaam zouden produceren, wordt het een hele opdracht, maar het kan nog. Hoe het toch nog kan lukken bespreken we in dit wetenschapscafé.

Spreker is Ivan Janssens, professor in het departement Biologie van de Universiteit Antwerpen.

17.05.2017

Hoe zit het met de (biologische) evolutie van geweld? Oorlog lijkt van alle tijden te zijn. Historische tijden wel te verstaan. Daarvoor, dus bij nomadisch levende jager-verzamelaars, is geen oorlogvoering bekend. Tot nader order is dit dus een historisch en niet een prehistorisch fenomeen.

Is onze soort gewelddadig of niet? Moeten we bang zijn voor mekaar? Het blijft een controversieel debat. Oorlogen – dodelijke gewelddadige conflicten tussen groepen – zijn van alle historische tijden. Recente archeologische vondsten verschuiven oorlog verder naar het verleden. Troje blijkt lang geen alleenstaand geval te zijn en ook niet
het oudste. Er zijn nu beter gedocumenteerde strijdtonelen bekend van professioneel geweld in onze noordelijke gebieden, dichter bij huis.

Maar hoe staat het met dodelijk geweld tussen individuen, los van oorlog? Zijn we gewelddadig of niet? Is geweld eigen aan de mens, vind je het bij onze verwanten onder de primaten of zelfs bij alle zoogdieren? De laatste paar jaren geeft de wetenschap ons een nieuwe kijk op het onderwerp.

Johan Mertens doceert aan de Universiteit Gent sociobiologie en gedragsecologie.

19.04.2017

In deze voordracht worden de methodiek en resultaten gepresenteerd van recent wetenschappelijk onderzoek naar de invloed van muziek op zingeving en expressie. Deze onderzoeken hebben geleid tot radicaal nieuwe en belangrijke bevindingen van ons begrip hoe luisteraars de essentie van muziek beleven en hoe ze daarbij, als het ware, kracht putten uit muziek.
Luisteren naar muziek en bewegen op muziek zijn heel nauw met elkaar verbonden. Het volstaat vaak een streepje populaire muziek aan kinderen te laten horen om ze meteen wild aan het dansen te krijgen. En hoeveel luisteraars zijn er niet die hun geliefkoosde cd met klassieke muziek al luisterend mee-dirigeren? Menig volwassene kan niet stil zitten bij het aanhoren van zijn geliefde jazzmuziek. Muziek en lichaamsbeweging worden vaak beleefd als aanvullend en elkaar versterkend.

Spreker Marc Leman (Ugent hoogleraar systematische musicologie en directeur van het IPEM: Institute for Psychoacoustics and Electronic Music) presenteert wetenschappelijk onderzoek waarin is onderzocht op welke principes dit is gebaseerd en welke conclusies daarbij kunnen worden getrokken over de wijze waarop het luisteren naar muziek het zingevingsproces beïnvloedt.